Chers Confrères,

Naar jaarlijkse gewoonte en conform onze statuten breng ik u graag verslag uit over de activiteiten van ons Genootschap in het afgelopen jaar.

L’année passée a été, dans beaucoup de domaines de la vie, marquée par la “crise financière”, qui a entre autres également touché les secteurs culturel et scientifique.  Votre Société n’y a pas échappé, mais votre Conseil d’Administration a agi d’une manière proactive et réactive pour en modérer les effets, comme j’espère pouvoir le démontrer par ce rapport moral.

Onze schatbewaarder heeft u reeds verslag uitgebracht over de financiële resultaten voor 2009, die bezwaarlijk als “goed” kunnen worden bestempeld, zelfs wanneer rekening wordt gehouden met een aantal buitengewone (d.w.z. eenmalige) effecten langs de kant van de kosten en van de opbrengsten.  Vooral de daling van het aantal leden, en meer nog, van het aantal abonnementen op ons Tijdschrift vanwege bibliotheken, is verontrustend.  Bovendien gaat het hierbij meer dan waarschijnlijk niet om een cyclisch fenomeen, d.w.z. een daling die binnenkort zal worden gevolgd door een stijging, maar om blijvende effecten die het gevolg zijn van sociale en technologische evoluties die onomkeerbaar zijn.

Comme la société belge dans son entièreté, la Société Royale n’échappe pas au vieillissement général.  Une petite enquête sans prétention que votre secrétaire a faite lors de la dernière réunion de 2009 a montré que l’âge moyen des participants frôlait les 60 ans, et les aurait dépassés si on n’avait pas compté parmi nous quelques jeunes qui ont moins de 30 ans.  Surtout la tranche 30 à 45 ans fait défaut, tandis que c’est justement cette catégorie – qui combine dynamisme et expérience – sur laquelle nous devrions pouvoir compter dans l’avenir pour remplir les mandats d’administrateurs.

Ook het verminderen van het aantal abonnementen op ons Tijdschrift, met name vanwege Amerikaanse universitaire bibliotheken, is verontrustend; is dit te wijten aan het feit dat meer en meer wetenschappelijke publicaties tegenwoordig enkel nog onder elektronische vorm verschijnen, en bibliotheken, door hun aankooppolitiek, de uitgevers ook meer en meer in die richting willen sturen ?  Heeft het te maken met het feit dat ons Tijdschrift maar zeer occasioneel ook bijdragen in het Engels bevat, dat – of men dat nu graag heeft of niet – de internationale taal bij uitstek is geworden ?

Quoi qu’il en soit, votre Conseil d’Administration n’a pas voulu rester passif face à ces évolutions et plus précisément leurs conséquences financières.  Au lieu de voir ces nouvelles technologies comme des menaces, il les a interprétées comme des opportunités, qui nous permettent notamment de réduire les frais d’impression de notre Revue.  Ces frais sont le résultat de trois types d’activités : celles de prépresse, qui consiste dans la mise en page des manuscrits et des planches – celles de l’impression proprement dite – celles de la finition et de l’envoi.  Grâce à une bonne maîtrise des nouvelles technologies et au strict respect des consignes données par notre imprimeur, nous sommes parvenus à réduire le travail de prépresse, pour l’imprimeur, au minimum.  Quand je dis nous, je pense tout d’abord à Mlle Moucharte, et dans une beaucoup moindre mesure à moi-même.

Dit heeft een significante daling van de kosten van ons Tijdschrift mogelijk gemaakt (ook al is de daling met bijna 50% die onze schatbewaarder heeft vastgesteld, voor een deel ook te danken aan het feit dat de oplage meer in overeenstemming is gebracht met de noden, en met het feit dat het RBN van 2009 minder platen bevatte dan gemiddeld).  Hierbij werd niet geraakt aan de druktechnische kwaliteit van het Tijdschrift, dat tot nog altijd het visitekaartje blijft van ons Genootschap en dat in ruime kring wordt geapprecieerd.  Deze besparing heeft, voor alle duidelijkheid, een structureel karakter, en zal dus ook in de volgende jaren merkbaar zijn.

Toujours concernant les nouvelles technologies et les opportunités qu’elles représentent, je vous annonce avec plaisir la finalisation du projet de numérisation des anciennes RBNs pour lequel l’AG de l’année passée a bien voulu approuver un budget de € 5.000.  Grâce à une bonne maîtrise des frais, ce projet a par ailleurs pu être réalisé à un prix plus bas que prévu, soit quelque € 3.700 seulement.  Je suis heureux de pouvoir vous confirmer que dorénavant toutes les RBNs depuis 1842 jusque 1985 peuvent être consultées, article par article, avec les planches, sur notre site web.  Et nous y ajouterons chaque année un volume supplémentaire.  Cela m’a personnellement aussi fait plaisir de constater qu’aucun auteur ou ayant droit ne s’est opposé à cette forme de réédition.

Overigens werden naast de RBNs zelf, ook een aantal standaardwerken van de Belgische numismatiek die werden uitgegeven door of onder auspiciën van het Genootschap, gedigitaliseerd en op de website ter beschikking gesteld.  Ook al zijn sommige ervan ietwat verouderd en dus niet helemaal correct meer, toch vormen ze nog altijd een nuttige basis voor numismatisch onderzoek.  Alles samen gaat het om bijna 60.000 pagina’s tekst en afbeeldingen die op die manier via onze website kunnen worden geconsulteerd.  We kunnen alleen maar hopen dat hierdoor de “numismatische microbe” ook wordt verspreid onder de jonge generatie, die meer en meer van mening blijkt te zijn dat iets wat niet onder digitale vorm beschikbaar is, de moeite van het opzoeken en consulteren niet waard is.

Et je finis bien volontiers par mentionner la nouvelle médaille de membre qui a vu le jour en 2009, et qui montre que, dans ce domaine également, la Société n’a pas peur de sortir des sentiers battus.

U ziet dat ons genootschap, ondanks de moeilijke economische tijden, dus zeker initiatieven heeft genomen (en betaald) die de gehele numismatische gemeenschap ten goede kunnen komen.  Wij hopen op die manier een meer solide basis te hebben gelegd voor de toekomst.  Zeker voor wat de financiële aspecten betreft, is dit het geval. »

Le président propose d’approuver ce budget, et l’Assemblée Générale se rallie à cette proposition.

Il est ensuite procédé à l’élection de M. de Groulart comme nouveau membre correspondant, avec comme parrains, MM. Dengis et Cornet, et de MM. Brousseau et Gorny comme membres étrangers, respectivement de nationalité française et allemande ; les parrains sont MM. de Callataÿ et van Heesch et Mme Taymans et M. Moens.

Er wordt ook overgegaan tot de verkiezing van dhrn. Flament, Gheerardijn en Pasmans tot werkend lid.

Al deze voordrachten worden met zeer grote meerderheid goedgekeurd.

De Voorzitter sluit de Algemene Vergadering af rond 11h15.

Seconde partie : Assemblée plénière
Tweede deel : Plenaire vergadering

Présents – Aanwezig : voir ci-dessus + M. N. Klüssendorf, Mme J. Schoonheyt, Mlle C. Arnould et MM. P. Assenmaker, Y. De Craemere, G. de Groulart, R. De Marie, R. Dillen, Ch. Doyen, Ch. Flament, M. Gheerardijn, Ph. Graulich, P. Pasmans, Ph. Sadin et G. Testa.

Excusés – Verontschuldigd : voir ci-dessus + Mmes N. Vincent et F. Liard et MM. A. De Cock, N. de Streel, W. Geets et G. Lejeune.

La séance s’ouvre à 11h15.  Le président accueille notre conférencier étranger, le professeur N. Klüssendorf, ainsi que les nouveaux venus.

Il communique les noms des nouveaux membres que vient d’élire l’Assemblée Générale, et félicite ceux qui sont présents. Il demande au secrétaire de lire le rapport moral pour l’année 2009 (voir ci-dessus).

Le président remet ensuite une médaille spéciale à M. Cornet pour le cinquantième anniversaire (en 2009) de son affiliation à la SRNB.  M. Cornet remercie la Société pour ce geste particulier, et confirme qu’il s’efforcera à continuer à participer activement à ses réunions.

On fait ensuite circuler plusieurs nouveaux ouvrages, dont notamment le livre sur la numismatique des Sassanides que vient de publier Mme Gyselen, qui est aujourd’hui parmi nous.

Le président passe alors la parole à M. Van Laere, qui introduit notre conférencier étranger, le prof. N. Klüssendorf de l’université de Marburg (DE), et qui a bien voulu accepter de donner une conférence intitulée «The Great Inflation (in Germany) of 1618 to 1623».

This monetary crisis had its roots in the great monetary reform that was performed by the German Empire in the late 1550s, and which aimed at introducing a unified monetary system for the whole Empire. As a result, two currency standards, both in silver, were maintained : one based on the gulden, worth 60 kreutzer (the preferred system in the southern states), and one, from 1566, based on the thaler (in the northern states), with a proposed fixed value ratio between these two units. As the right of coinage came from the Empire, but was in the hands of local rulers (dukes, counts, free cities etc.), both powers were represented on the coins, that was a combination of a mint-owning prince on the obverse with a reverse showing the imperial crest with the name of the emperor. This alludes to the present design of euro coins with a national obverse and a federal reverse (by the way : a proposition of the German minister of finance).

Imperial silver coins with full intrinsic value were to have « legal tender » all over the Empire, regardless of the state having struck them; the subsidiary coins (expressed e.g. in South German kreutzers, with, at the start of the reform, 60 kreutzer making 1 gulden) were meant for local or regional use only. In practice however, such coins were, at the beginning, accepted by tolerance in other states than the one having struck them. The standard of small coins was too high in the imperial legislation, and therefore the striking of these denominations became too expensive. This lead some local authorities to a practice whereby these subsidiary coins were struck in debased silver and exported in exchange for full value standard coins, thus realising a profit.

Although the monetary reform had foreseen external control over the minting operations, the control institutions of the 10 imperial districts (regional organizations of princes) could only signal the problem, but take no action. As a result, more and more debased subsidiary coins were struck, leading to a rise of the value of the thaler as expressed in kreutzer : from the original exchange rate (1566) of 68 kreutzer, the rate soon raised to 70, 80, 90 kreutzer and finally well beyond. Errors between face value and intrinsic value of coins were systematically used for deception. Parallel to this, trade began to suffer from a shortage of good quality small silver coins; to remedy this, foreign subsidiary coins of good quality were imported from the Southern Netherlands (namely 1/5 and 1/10 Philipsdaalders), from England (shillings and sixpences, equi­valent to 1/5 and 1/10 Philipsdaalder) from Lithuania (4 groats equivalent to 1/10 Philipsdaalder), etc. That these foreign coins circulated extensively is attested by their presence in numerous coin hoards found all over Germany, despite efforts by the authorities to forbid their circulation.

In the meanwhile, the emission of substandard coins by German mints continued at a steady pace, whereby older coins were withdrawn and reminted at ever inferior standards. The crisis, which had started slowly ca. 1605, reached its climax between 1618 and 1623. In some regions 25 thalers in bad coins were equivalent to 1 thaler in good silver. Several techniques were used to deceive the public : striking coins with older dates than the year in which they were actually minted thus suggesting a higher standard, imitating coin types of cities or states with a better quality record, striking coins without proper legends that would allow to identify the emitting authority, etc. These debased coins were then put in circulation in larger cities having important markets that needed small change for trade purposes. The authorities warned people against these malicious practices by having pamphlets and leaflets printed, but this was of course insufficient to solve the problem. More fundamental steps included a stricter control over the minting operations and the trade of silver metal, heavy sentences on coin emission abuse, border control to prevent importation of bad coins, counterstamping of good coins.

Finally, the reorganization of the monetary system started in two steps, beginning in 1622. Like the crisis had moved from North to South, even the countermeasures went the same direction. At first, the exchange rate to the good old thaler was fixed in combination with administrative steps banishing the bad coins from circulation. The second step returned to the role of the thaler in the standard of 1566. A prominent example is offered by the decisions taken by a new monetary agreement that was signed by four major states of the Rhine-Main area in 1623, and that confirmed the two standard coins of full silver value (thaler and gulden), now in a fixed rate of 1 florin = 2/3 thaler, which facilitated the commercial relations between North and South for nearly five generations. The monetary borderline between thaler countries in the North and gulden countries in the South remained nearly unchanged till the introduction of the Mark of the German Reich in the 1870s.

The crisis was finally over in 1624, and saw the closure of many of the smaller mints which had been emitting substandard coinage (in practice : copper coins with only silver cladding) in the years before. It lead however to some new practices that had a longer term effect, such as the emission of debased silver coins and, in some regions only, copper coins for small payments. Many of these coins wore inscriptions like Landmünze or Stadtmünze that indicated that they were not imperial issues, due to their low standard. The circulation was restricted to the individual territories. The German principalities organized the exchange of such small coins (only for those of their own territory!), as bakers, butchers, and innkeepers received their regular incoming cash-flow in small coins. Especially butchers were in need of good thalers for buying a cow, while they received only small coins for selling the meat in small portions to the public. The limitation of the purchasing power of small coins to a legally fixed maximum was a countermeasure against the misuse of money in the 1618/23 inflation. High amounts required the use of coins in the legal silver standard, while small coins were restricted to the payment of small amounts. As a result from the monetary crisis, this restriction (Scheidemünze) is followed in German coin legislation until the present day. Actually, in Germany, coins have legal value for a maximum of 50 coins for one payment. Today, the banknotes of the ECB are the only legal tender for any amount, they are the real successors of metal base coins.

One of the major results of the crisis was the return to the old imperial system based on the thaler standard of 1566. The idea of « good old money » facilitates such reforms that are accompanied by many administrative acts, e.g. regulating prices and wages by public tariffs. While many historians assume that all good old coins had been melted down in the crisis, the hoard horizon after 1624 shows that there were still masses of good old coins that had sur­vived the crisis, withdrawn from the  circulation of money in private deposits. Even Philipsdaalders, their fractional coins, and English silver returned to the circulation of money. According to the coin hoards, the following years of the Thirty Years War (1618-1648) became a period of good money: Nobody would risk to offer bad money to looting soldiers !

For additional information : see Die Zeit der Kipper und Wipper (1618-1623) by Prof. Klüssendorf.

Dhr. Waerzeggers stelt de vraag hoe goed de stukken van 1/5 en 1/10 Filipsdaalder eigenlijk pasten in het Duits gulden-thaler-systeem.  Prof. Klüssendorf antwoordt dat stukken die een teveel aan edel metaal zouden hebben bevat om er goed in te passen, werden gesneden tot het gewicht overeenstemde met een praktische fractie van de standaardmunten.

Dhr. van Heesch stelt de vraag wat er is gebeurd met de Duitse deelmunten die aanvankelijk toch van goede kwaliteit waren.  Blijkbaar werden deze niet uitgevoerd, want dergelijke stukken komen weinig of niet voor in muntschatten in onze streken.  Prof. Klüssendorf bevestigt dat dergelijke stukken hetzij in Duitsland zelf werden gesmolten, hetzij werden uitgevoerd naar streken die een grote afnemer waren van zilver, zoals Rusland en het Verre Oosten, maar dus niet naar de Zuidelijke Nederlanden die zelf over voldoende zilver beschikten.

Le président remercie le conférencier, et invite les membres présents à l’apéritif, offert par la Société au restaurant du Royal Windsor Hotel.

©  KBGN-SRNB, 2008-2021